Το ποίημα «Στα 200 π.Χ.» του Κ.Π.Καβάφη είναι αφιερωμένο στην πανελλήνια εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου, η οποία στέφθηκε με επιτυχία, παρά την απουσία των Σπαρτιατών από αυτήν. Ο αφηγητής χρησιμοποιώντας το βάρος των επιθέτων θέλει να τονίσει τη σπουδαιότητα της εκστρατείας, αλλά και να υπενθυμίσει ότι οι Σπαρτιάτες απείχαν από ένα τόσο σπουδαίο γεγονός. Έτσι, τους ειρωνεύεται και αυτό γίνεται ακόμη πιο εμφανές στον τελευταίο στίχο, όπου γράφεται «Για Λακεδαιμονίους να μιλούμε τώρα!». Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τη γνώση μας για την αγάπη και τον θαυμασμό του Καβάφη «για το συγκεκριμένο ελληνισμό που τον θέλγει» (Edmund Keeley), ίσως θα μας έβαζε στη διαδικασία να ταυτίσουμε τον ποιητή με τον αφηγητή, δηλαδή να θεωρήσουμε ότι και ο ποιητής ειρωνεύεται τους Σπαρτιάτες.

Ωστόσο, o Edmund Keeley, στο άρθρο του «H οικουμενική προοπτική» υποστηρίζει πως μία τέτοια ταύτιση δεν είναι ορθή. Ο αφηγητής εγκωμιάζει τη λαμπρή εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου και τον μεγάλο κόσμο που γεννήθηκε απ' αυτή "τρία χρόνια πριν ο τελευταίος Μακεδόνας Φίλιππος σαρωθεί ολοκληρωτικά από τους Ρωμαίους στις Κυνοσκεφαλές και δέκα χρόνια πριν από την ήττα του Αντίοχου Γ? του Μεγάλου στη Μαγνησία". Καταλαβαίνουμε πως γράφει με ανεπιφύλακτες εκφράσεις για τον μεγάλο καινούργιο ελληνικό κόσμο και την πλήρη προοπτική της ακμής του, χωρίς ωστόσο να υπολογίζει την υπολανθάνουσα εμφάνιση της Ρώμης στο προσκήνιο. Ο αφηγητής εκφράζει την αλήθεια, όπως τη βλέπει, από τη δική του ιστορική οπτική. Το στοιχείο αυτό ενισχύεται, όπως είπαμε και παραπάνω, από τα σαρκαστικά του λόγια για την «ανωτερότητα» την οποία έδειξαν οι Σπαρτιάτες, η οποία τους οδήγησε να απέχουν από την ένδοξη πανελλήνια εκστρατεία.

 

Από την άλλη όμως, ο Καβάφης ο οποίος γνωρίζει τα μετέπειτα ιστορικά γεγονότα θα μπορούσε να δώσει ως απάντηση στον αφηγητή: «Πώς να μην μιλούμε για Λακεδαιμονίους τώρα!». Η απάντηση αυτή δικαιολογείται από το γεγονός πως και η Σπάρτη ήταν κάποτε μεγάλη και περήφανη και τώρα περνάει «κακές μέρες». Έτσι, σε συνάρτηση με την επικείμενη ιστορική συγκυρία, μήπως και ο μεγάλος καινούργιος ελληνικός κόσμος που τόσο υμνείται θα έχει την ίδια κατάληξη με αυτή της Σπάρτης;

 

                                                                (Νίκος Δράμης,Γ1)

 

 

 

Ύστερα από εμπεριστατωμένη μελέτη του ποιήματος του Κ.Π.Καβάφη ''Στα 200 π.Χ.'' είναι δυνατό να καταλάβουμε ότι ο ποιητής δεν ταυτίζεται με τον ομιλητή, αλλά αντίθετα τον αντιμετωπίζει με ειρωνική διάθεση. Σύμφωνα με τον Edmund Keeley, βασικά στοιχεία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τον παραπάνω ισχυρισμό είναι τόσο τα εκφραστικά μέσα όσο και το ιστορικό πλαίσιο.

Πιο συγκεκριμένα, στο εν λόγω ποίημα η γλώσσα δεν είναι λιτή σε εκφραστικά μέσα, όπως συνηθίζεται στον καβαφικό λόγο, αλλά αντίθετα η χρήση επιθέτων στη δεύτερη στροφή (π.χ. νικηφόρα, περίλαμπρη, περιλάλητη, δοξασμένη, απαράμιλλη) είναι εκτεταμένη. Το γεγονός αυτό δεν πρέπει να θεωρηθεί τυχαίο, μια και είναι γνωστή η απόλυτη αφοσίωση του Καβάφη στο έργο του, καθώς διατηρούσε μ? αυτό «μια αδιάκοπη επαφή» και υπήρχε «ένας εσώτατος δεσμός του δημιουργού με το έργο του» (Πολίτης, 1980, σ. 229).

 

Προς την ίδια κατεύθυνση συνηγορεί και το ιστορικό πλαίσιο. Σε αντίθεση με τον Καβάφη, ο ομιλητής δεν έχει επίγνωση της κατάστασης την οποία βιώνει. Γι? αυτό ειρωνεύεται τους Σπαρτιάτες, οι οποίοι εξαιτίας της αλαζονείας τους αρνήθηκαν να συμμετάσχουν στην εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου και σε ό,τι επακολούθησε, και επομένως οδηγήθηκαν στην παρακμή, όπως θα συμβεί και στον ελληνιστικό κόσμο του 200 π.Χ. (10 χρόνια μετά την εποχή του ομιλητή με τη σταδιακή επικράτηση των Ρωμαίων). Τα παραπάνω στοιχεία αξιοποιούνται από τον μελετητή, Edmund Keeley, προκειμένου να διατυπώσει την άποψή του για τη διαφοροποίηση του ποιητή από τη στάση του ομιλητή.

Ο Καβάφης όμως δεν ειρωνεύεται εξ ολοκλήρου τον ομιλητή, αλλά συμμερίζεται την άποψή του ως προς το μέγεθος της ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς και την επιρροή της στον κόσμο.

       (Νίκη Αλεπάκη, Γ1)

 

 

 

Ο Καβάφης δεν ταυτίζεται με τον ομιλητή, αντίθετα τον ειρωνεύεται. Στη διαπίστωση αυτή καταλήγουμε, αν ληφθεί υπ? όψιν το ιστορικό πλαίσιο του ποιήματος (200 π.Χ.). Ειδικότερα, ο ομιλητής ειρωνεύεται τους Σπαρτιάτες για τον εγωισμό και την αλαζονική στάση που δείχνουν στους υπόλοιπους Έλληνες και έπειτα επισημαίνει την παρακμή που υπέστησαν λόγω της αποχής τους από την "πανελλήνια εκστρατεία". Ο ομιλητής όμως συμπεριφέρεται παρόμοια με τους Σπαρτιάτες, αφού υπερηφανεύεται για τις επιτυχίες των προγόνων  του και αγνοεί ότι θα έρθει και η υποταγή του δικού του κόσμου στους Ρωμαίους. Δεδομένου  ότι ο Καβάφης γνωρίζει για την επικείμενη παρακμή της εποχής του 200 π.Χ., μπορεί και διατηρεί μία ειρωνική στάση απέναντι στον ομιλητή. Γι' αυτό και ο ποιητής, όπως αναφέρει ο Edmund Keeley, θα μπορούσε να απαντήσει στη φράση του ομιλητή: «Για Λακεδαιμονίους να μιλούμε τώρα!», μα: «Πώς να μην μιλούμε για Λακεδαιμονίους τώρα!».

Παρά το γεγονός ότι η χρήση της ειρωνείας επικρατεί στο μεγαλύτερο μέρος του κειμένου, ο Καβάφης διατυπώνει και κάποιες αλήθειες όσον αφορά στην αξία της εκστρατείας του Μ. Αλέξανδρου. Με άλλα λόγια, μέσα από έναν καταιγισμό επιθέτων -πράγμα που ο Καβάφης δεν συνηθίζει, αφού η ποιητική του χαρακτηρίζεται από λιτότητα εκφραστικών μέσων - ο ομιλητής, αλλά παράλληλα και ο Καβάφης, εξυμνούν τις κοσμογονικές συνέπειες της πανελλήνιας εκστρατείας.

(Έφη Αλεπάκη, Γ1)

 

Πολύ ορθά, λοιπόν, γράφει ο Edmund Keeley: «Είναι ένδειξη της μαεστρίας του ποιητή σ? αυτό το προτελευταίο ποίημα, το ότι μπορεί να κρατάει «και την πίτα γερή και το σκύλο χορτάτο»: μπορεί ν? αντιμετωπίζει με ειρωνεία μια στάση, κι ωστόσο να καταφέρνει να πείσει τον αναγνώστη για τις αλήθειες που κλείνει μέσα της».

      (Νίκος Δράμης, Έφη Αλεπάκη,Νίκη Αλεπάκη, Γ1)

 

 

Βιβλιογραφικές αναφορές

Πολίτης, Λ. (1980). Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Αθήνα: Μ.Ι.Ε.Τ.

Edmund Keeley, «H οικουμενική προοπτική» (http://www.kavafis.gr/kavafology/articles/content.asp?id=17)

 

Επιμέλεια: Κατερίνα Στέκα, ΠΕ02