Στερεότυπα, διακρίσεις και οι συνέπειές τους στο σχολικό περιβάλλον
Αλεξανδρίδης Ταξιάρχης, Αλεπάκη Ευθυμία, Αλεπάκη Νίκη, Αντωνιάδου Μαρία,
Δημητρακούδης Δημήτρης, Δράμης Νίκος, Θεολόγη Χρύσα*
Το ηλεκτρονικό περιοδικό του σχολείου παρέχει σε όλους εμάς, τους μαθητές, την ευκαιρία να δημοσιοποιούμε τις απόψεις μας για θέματα της επικαιρότητας, τα οποία απασχολούν την κοινωνία, και ειδικότερα εμάς τους νέους, αλλά και για ζητήματα που σχετίζονται με τη μαθητική μας ζωή (Δημητρακούδης, Δ.). Ένα τέτοιο ζήτημα που εμφανίζεται συχνά στη σχολική κοινότητα είναι η κακόβουλη κριτική, τα κακοήθη πειράγματα που στηρίζονται σε στερεοτυπικές αντιλήψεις και η συνακόλουθη συμπεριφορά των εμπλεκόμενων παιδιών (Δημητρακούδης, Δ., Δράμης, Ν.). Αφορμή, για να διατυπώσουμε την άποψή μας γύρω από το θέμα ήταν τα «κρούσματα» αρνητικής κριτικής, σαρκασμού και ειρωνείας που παρουσιάζονται μέσα στις σχολικές αίθουσες (Αντωνιάδου, Μ.). Θα εστιαστούμε στα χαρακτηριστικά εκείνα που αποτελούν τη βάση για την εκδήλωση αρνητικών διακρίσεων, σε κάποια στερεότυπα αλλά και θα προβληματιστούμε γύρω από τις συνέπειες της αρνητικής κριτικής οι οποίες αφορούν τόσο στους ''θύτες'' όσο και στα ''θύματα '' (Θεολόγη,Χρ.).
Αρχικά, όπως προαναφέρθηκε, υπάρχουν ορισμένα ατομικά χαρακτηριστικά που ενθαρρύνουν κάποια παιδιά να ασκούν κριτική σε άλλους συμμαθητές (Αλεπάκη, Ν.). Προκειμένου να είμαστε ακριβολόγοι, ας προσδιορίσουμε για ποια χαρακτηριστικά θα γίνει λόγος (Αντωνιάδου, Μ.). Εστιαζόμενοι, λοιπόν, στο σχολικό περιβάλλον, η εμφάνιση είναι, ίσως, το κυριότερο γνώρισμα, που δεν τραβάει μόνο τα βλέμματα, αλλά δίνει τροφή και για σχόλια. Υπερβολικό ή χαμηλό βάρος, δυσανάλογα σε μέγεθος χαρακτηριστικά σε σχέση με όλο το σώμα, χαμηλό ύψος (Αλεπάκη, Ν.), ακόμη και ενδυματολογικές επιλογές, που συχνά σχετίζονται με την οικονομική κατάσταση των παιδιών (Δράμης, Ν.), είναι μερικά από τα βασικά στοιχεία που επισύρουν αρνητική κριτική και επηρεάζουν τη συμπεριφορά των άλλων προς το πρόσωπο το οποίο διαφέρει από τους άλλους. Μια απλή βόλτα σε μια σχολική αυλή είναι δυνατό να αποδείξει τον παραπάνω ισχυρισμό, όπου χαρακτηρισμοί, όπως ''χοντρέ'' ή ''κοκαλιάρα'' είναι κοινός τόπος (Αλεπάκη, Ν.). Μπορεί δηλαδή να διαπιστώσει κανείς ότι υπάρχουν άτομα που εκμεταλλεύονται τις ιδιαιτερότητες του καθενός αναφορικά με την εμφάνιση και τις περιγελούν (Θεολόγη, Χρ.).
Εκτός όμως από την εμφάνιση, οι σχολικές επιδόσεις στοχοποιούν άτομα και δίνουν πάτημα σε κάποιους μαθητές να κοροϊδέψουν συμμαθητές τους (Αλεπάκη, Ε., Αλεπάκη, Ν., Αντωνιάδου, Μ., Θεολόγη, Χρ.). Τόσο οι χαμηλές όσο και οι υψηλές επιδόσεις μπορούν να γίνουν αντικείμενο κριτικής (Αλεξανδρίδης, Τ., Αντωνιάδου, Μ.). H δυσκολία που επιδεικνύουν κάποιοι μαθητές αλλά και η ''υπερβολική'' βαρύτητα που δίνουν άλλοι στην επιτυχία και στον άριστο βαθμό ενοχλούν ορισμένους, που θεωρούν ιδανική τη μετριότητα (Αλεπάκη, Ν.).
Άλλοι παράγοντες που αποτελούν βάση για την εκδήλωση αρνητικών διακρίσεων είναι το φύλο, το χρώμα (Αλεξανδρίδης, Τ.), η θρησκεία, οι πολιτικές πεποιθήσεις, που σταδιακά αρχίζουμε να διαμορφώνουμε λίγα χρόνια πριν εισέλθουμε στην ενήλικη ζωή μας, κάποια αναπηρία ή άλλη δυσλειτουργία (Αλεπάκη, Ε.). Αλλά και ο τόπος καταγωγής επισύρει συχνά αρνητικά σχόλια. Δεν είναι λίγες οι φορές, που μαθητές, των οποίων οι γονείς ήρθαν ως οικονομικοί μετανάστες στη χώρα μας, δέχονται εκφοβισμό (Αλεπάκη, Ν.) Αυτό, πιθανώς, οφείλεται σε προκαταλήψεις, σύμφωνα με τις οποίες οι ξένοι είναι αμόρφωτοι, παρουσιάζουν παραβατική συμπεριφορά και δεν αξίζουν να ανήκουν στο ελληνικό κράτος (Αλεπάκη, Ν.), αλλά και στην ξενοφοβία λόγω της οικονομικής κρίσης, εφόσον αρκετοί ενήλικες, φοβούμενοι ότι οι αλλοδαποί θα τους πάρουν τις δουλειές, προτρέπουν τα παιδιά τους να αντιμετωπίζουν αρνητικά τους συμμαθητές που ήρθαν από άλλες χώρες (Δημητρακούδης, Δ.).
Οι παραπάνω διαπιστώσεις γεννούν τον έντονο προβληματισμό μας, όταν μάλιστα ανάλογες συμπεριφορές εκδηλώνονται σε ένα περιβάλλον, όπως το σχολικό, όπου θα έπρεπε να αναπτύσσεται η συνεργασία, η ομοψυχία και η αλληλοκατανόηση κι όχι να εμφανίζονται εκρήξεις απολίτιστων συμπεριφορών (Θεολόγη, Χρ.). Θεωρούμε ότι είναι ακραίο, σήμερα, τον 21ο αιώνα, πολλά παιδιά, και όχι μόνο, να συμπεριφέρονται υβριστικά εναντίον συνανθρώπων και να τους απομονώνουν από το σχολείο, αλλά και ευρύτερα από την κοινωνία, με μοναδικό κριτήριο τη χώρα προέλευσης (Δράμης, Ν.). Πολλές φορές μάλιστα διαπιστώνουμε ότι η χρήση βίας μεταξύ μαθητών δεν είναι μόνο λεκτική (κοροϊδία) αλλά και σωματική (χτυπήματα) (Θεολόγη, Χρ.). Ξεφεύγει από τα όρια του πειράγματος και φτάνει στον κοινωνικό εκφοβισμό (απομόνωση) (Θεολόγη, Χρ.). Είναι ανησυχητικό όμως να αποτελούν μέρος της καθημερινής μαθητικής μας ζωής ανάλογα βιώματα, γιατί αποδεικνύουν ότι κάποιοι δεν μπορούν να αντιληφθούν ότι η διαφορετικότητα δεν είναι παρά μία άλλη εκδοχή του φυσιολογικού (Θεολόγη, Χρ.). Κάθε παιδί που κουβαλάει την «άλλη εκδοχή» είναι μοναδικό και όχι αλλόκοτο (Θεολόγη Χρ.). Ωστόσο, φαίνεται ότι μερικοί βλέπουν την πραγματικότητα μάλλον μονόπλευρα, αδυνατώντας να καταβάλουν προσπάθεια να δουν τα πράγματα και με τη ματιά του άλλου. Ίσως, έχουν ανάγκη να μειώνουν κάποιον, για να αυξήσουν τη δική τους αξία και μέσα απ? αυτή την πρακτική να νιώθουν πιο έξυπνοι, πιο όμορφοι, ''πιο ψηλοί'' έτσι ώστε να δίνουν στον εαυτό τους την αίσθηση της υπεροχής (Αλεξανδρίδης, Τ.). Το αποτέλεσμα της παραπάνω κατάστασης είναι να προκύπτουν αρνητικές συνέπειες όχι μόνο σε αυτόν που δέχεται την κριτική (θύμα) αλλά και σε αυτόν που την ασκεί (θύτη) (Αντωνιάδου, Μ. Δημητρακούδης, Δ.).
Ίσως πιο εμφανείς είναι οι επιπτώσεις στα άτομα που δέχονται κριτική (Αλεπάκη, Ν.). Τα ίδια κλείνονται στον εαυτό τους και περιθωριοποιούνται (Αλεπάκη, Ν.). Νιώθουν παραγκωνισμένα, χωρίς τη δυνατότητα να αντιδράσουν (Αντωνιάδου, Μ.), γεμάτα ανασφάλειες και άγχος (Δημητρακούδης, Δ.). Η αυτοεκτίμησή τους πλήττεται εξ αιτίας της καυστικής, ειρωνικής και σαρκαστικής κριτικής (Αντωνιάδου, Μ.). Φοβούνται να πάνε στο σχολείο και νιώθουν δυστυχισμένα, όταν βρίσκονται εκεί (Δράμης, Ν.). Κάποιες φορές, μάλιστα, καταλήγουν σε ακραίες αντιδράσεις (π.χ. στην αυτοκτονία) (Θεολόγη, Χρ.). Ωστόσο, δεν αποκλείεται η ψυχολογική βία που υφίσταται το θύμα να το οδηγήσει να αντιδράσει και αυτό με βία είτε σωματική είτε λεκτική (Αντωνιάδου, Μ.).
Από την άλλη πλευρά, ο στείρος αρνητικός σχολιασμός είναι εξίσου ολέθριος και για τον ''θύτη'', αφού ο ίδιος συνηθίζει να κριτικάρει, χωρίς επιχειρήματα, να χρησιμοποιεί την ειρωνεία ως όπλο απέναντι στους συμμαθητές του και να γίνεται σκληρότερος απέναντι στις ευαισθησίες των άλλων τους οποίους θεωρεί κατώτερους (Αντωνιάδου, Μ.). Οπότε δεν πρόκειται ποτέ να δείξει τα πραγματικά του συναισθήματα με αποτέλεσμα να μην είναι ποτέ πραγματικά ευτυχισμένος (Αλεξανδρίδης, Τ.). Αλλά και στις μετέπειτα σχέσεις κατά την ενήλικη ζωή του αντιμετωπίζει προβλήματα (Θεολόγη, Χρ.), εφόσον εμμένει στις προκαταλήψεις γύρω από συγκεκριμένες ομάδες, δεν έχει καλλιεργημένη κριτική σκέψη, διακατέχεται από ατομικό, ανταγωνιστικό πνεύμα, παραγνωρίζει την ανάγκη για συλλογικότητα και συνεργασία, βλέπει μονόπλευρα τις καταστάσεις και δεν ανταποκρίνεται στα πρότυπα του δημοκρατικού πολίτη (Αλεπάκη, Ν.). Συνεπώς, είναι ανίκανος να ενταχθεί ομαλά στην κοινωνία (Δράμης, Ν.) και να αποτελέσει δημιουργικό μέλος της, καθώς οι αξίες και τα πιστεύω που έχει διαμορφώσει δεν θα του επιτρέψουν ούτε καν να συμβιβαστεί με την πολυπολιτισμική πλέον κοινωνία μας (Αλεπάκη, Ν.).
Αν επεκτείνουμε τη ματιά μας έξω από τα όρια του σχολείου, θα αντιληφθούμε ότι με την εκδήλωση συμπεριφορών που πνίγουν το διαφορετικό και τείνουν να επιβάλουν το όμοιο καταπατούνται δικαιώματα, όπως η ζωή, η ελευθερία, η ανεξιθρησκία, και πολλοί άνθρωποι πέφτουν θύματα εκμετάλλευσης (Αλεπάκη, Ε.). Έτσι όμως δημιουργούνται συγκρούσεις και ταραχές, επικρατεί διχόνοια και κοινωνική ανισότητα (Αλεπάκη, Ε.). Επιπλέον, καλλιεργείται ο εθνικισμός και ο σωβινισμός, ακραία φαινόμενα, που υπονομεύουν την ειρήνη και οδηγούν στον πόλεμο και στην τρομοκρατία (Αλεπάκη, Ε.).
Συνοψίζοντας, μπορούμε να διατυπώσουμε ότι οι αρνητικές διακρίσεις εναντίον ατόμων ή ομάδων με διαφορετικά χαρακτηριστικά έχουν συνέπειες τόσο σε αυτόν που δέχεται την κριτική όσο και σε αυτόν που την ασκεί (Αλεπάκη, Ν.). Επιβάλλεται, όλοι να προσπαθήσουμε να εξαλείψουμε κάθε είδους κακόβουλου επικριτικού σχολιασμού (Αλεπάκη, Ε., Αντωνιάδου, Μ.), ώστε το παιδί από μικρή ηλικία να μάθει να σέβεται το διαφορετικό (Δημητρακούδης, Δ) και να μπορεί στην ενήλικη πια ζωή του να συμβάλλει στην αδιάκοπη εξέλιξη της κοινωνίας των ανθρώπων (Θεολόγη, Χρ.). Ας έχουμε στο μυαλό μας τη σοφή ρήση ότι « Ένας δεν μπορεί, όλοι όμως μαζί μπορούμε » να κάνουμε τον κόσμο μας πιο δίκαιο και ανθρώπινο! (Δράμης, Ν.)
*Οι αρθρογράφοι είναι μαθητές και
μαθήτριες της Γ΄ τάξης (Γ1)
Επιμέλεια κειμένου:
Κατερίνα Στέκα, ΠΕ02, Γιώργος Μιχαηλίδης, ΠΕ12